ทุกพื้นที่ล้วนมีอดีตเป็นของตัวเอง ทว่าเราผู้มาทีหลังหรือสัญจรผ่านทางก็อาจจะไม่ได้ทราบที่มา หรือรู้จักอดีตของสถานที่เหล่านั้นมากไปกว่าภาพปัจจุบันที่เรามองเห็นนัก ส่วนหนึ่งอาจเพราะในฐานะคนผ่านทางก็คงทำได้แค่เหลียวมองมากกว่าจะเข้าไปสัมผัสภาพเลือนรางในกาลเวลา เช่นเดียวกับ ‘สวนรมณีนาถ’ สวนสาธารณะเล็ก ๆ ย่านถนนมหาไชย ที่ครั้งหนึ่งไม่ใช่แค่สวนสวย แต่เป็นสถานที่คุมขังนักโทษในสมัยรัชกาลที่ 5

จากอดีต

ความจริงแล้วย่านถนนมหาไชย เป็นหนึ่งในย่านที่นักท่องเที่ยวชื่นชอบการชม ‘วัด วัง’ มักแวะเวียนไปกัน เนื่องจากเชื่อมต่อไปยังวัดราชนัดดารามวรวิหาร วัดเทพธิดารามวรวิหาร วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร รวมถึงอาจแวะฝากท้องไว้กับร้านอาหารเจ้าดั้งเดิมอย่างผัดไทยประตูผี เพียงแต่หากไม่ใช่ผู้คนที่มีที่พำนักอยู่ในย่านนี้แล้ว คงน้อยคนนักที่จะแวะเข้าไปสัมผัสสวนรมมณีนาถซึ่งอยู่ในละแวกเดียวกัน

ancient

เดิมทีสถานที่บริเวณนี้มีชื่อเรียกว่า ตรอกคำ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้พระราชทานพระราชทรัพย์ให้จัดซื้อเพื่อสร้างเป็นสถานที่คุมขังจองจำผู้กระทำผิด ซึ่งควบคู่ไปกับกระบวนการศาลสถิตยุติธรรมที่ทรงมีพระราชดำริขึ้นในสมัยนั้น โดยในแง่ของการก่อสร้างได้ส่งพระยาไชยวิชิตสิทธิศาสตรา (นาค ณ ป้อมเพชร) ซึ่งเคยรับราชการสถานทูตไทย ณ กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ไปดูรูปแบบที่ประเทศสิงคโปร์ โดยนำแบบเรือนจำบริกซ์ตัน อันเป็นเรือนจำระดับความมั่นคงสูงสุดมาใช้ จนก่อสร้างแล้วเสร็จและย้ายนักโทษเข้าไปอยู่ได้เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ ร.ศ.109 และได้รับการขนานนามว่า ‘คุกกองมหันต์โทษ’ (ข้อมูลอ้างอิง : วิกิพีเดีย) กระทั่งต่อมาในยุคหลัง มีการสร้างทัณฑสถานแห่งใหม่ พื้นที่บริเวณนี้จึงได้ถูกพัฒนาและปรับปรุงเป็นสวนสาธารณะกลางเมืองแทน

SAMSUNG CAMERA PICTURES

สู่ปัจจุบัน

ในปีพ.ศ. 2530 กรมราชทัณฑ์ได้ย้ายเรือนจำออกไป กรุงเทพมหานครจึงได้เข้ามาปรับปรุงพื้นที่ให้เป็นสวนสาธารณะเพื่อถวายแด่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในวโรกาสที่ทรงมีพระชนมายุครบ 5 รอบ ในปี พ.ศ. 2535 รวมถึงปรารถนาให้เป็นปอดเล็กๆ ของผู้คนในละแวกนี้ และได้เข้ามาใช้ประโยชน์ร่วมกัน ซึ่งเปิดอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ. 2542 และความที่ดัดแปลงมาจากเรือนจำเดิม กรุงเทพมหานครจึงยังคงอนุรักษ์แนวรั้วกำแพง ป้อมยาม และซุ้มประตูทางเข้าไว้เป็นสัญลักษณ์ โดยในส่วนของอาคารด้านถนนมหาไชยนั้น ได้จัดตั้งเป็นพิพิธภัณฑ์ราชทัณฑ์ขึ้น และเคยได้รับรางวัลอาคารอนุรักษ์ดีเด่น จากสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ พ.ศ. 2540 แต่ปัจจุบันอยู่ในระหว่างปรับปรุง

SAMSUNG CAMERA PICTURES

Untitled

แม้ตอนนี้ไม่มีพิพิธภัณฑ์ให้เข้าไปเยี่ยมชม แต่ผู้ที่ชื่นชอบสถาปัตยกรรมที่มีกลิ่นอายแห่งอดีต ก็น่าจะชอบที่นี่ไม่น้อย ด้วยว่าร่องรอยหลายอย่างก็ยังปรากฏอยู่ให้เราได้จินตนาการถึงภาพของผู้คนจำนวนหนึ่งที่เคยมีชีวิตภายใต้การคุมขัง ซึ่งไม่ง่ายนักที่เราผู้ซึ่งมีชีวิตอิสระอยู่นอกรั้วการกักกุมจะนึกภาพออก หรือหากเหน็ดเหนื่อยจากการเข้าวัดชมวัง แวะเข้ามานั่งรับลมในสวนยามเย็นก็เพลินใจดี

 

นิตยสาร Builder Vol.30 APRIL 2016

Previous article“The UFO” จานบินลอยน้ำ ขับเคลื่อนด้วยพลังงานทางธรรมชาติ
Next article“Skyfarm” โครงการเกษตรแนวดิ่งขับเคลื่อนด้วยแรงลม เพื่ออนาคตที่ยั่งยืน
นะโม นนทการ
หรือ ธนสัติ นนทการ นักเขียนนิตยสาร Builder อดีตบรรณาธิการบริหารนิตยสารเกี่ยวกับสุขภาพ ที่ผันตัวเองมาเป็นนักเขียนอิสระ ปัจจุบันร่วมงานกับนิตยสารหลากหลายฉบับ